Κοινωνία

της Ελένης Γρηγοριάδου

 

Το Μνημείο Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης 1940-1944, η κομψή πλάκα από μάρμαρο και ορείχαλκο που κοσμεί την πλατεία Σκατζουράκη,  στη Νέα Σμύρνη, αποτελεί το μικρότερο φόρο τιμής και μνήμης στους Νεοσμυρνιώτες ΕΛΑΣίτες και ΕΑΜίτες αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης που έπεσαν για την ελευθερία τον Δεκέμβρη του 1944.

 

Αντιστασιακή δράση στη Νέα Σμύρνη εκδηλώθηκε ήδη από το καλοκαίρι του 1941. Ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις ιδιαίτερα μαχητικό υπήρξε το Ε.Α.Μ. Νέων. Όμως στις μάχες των 33 ημερών που συγκλόνισαν τον Δεκέμβρη του 1944, η Νέα Σμύρνη ήταν ένα προπύργιο μαζικής αντίστασης. Ήδη τα μέλη του ΕΑΜ ξεπερνούσαν τα 1.500 και οι μαχητές του ΕΛΑΣ τους 450, χωρίς να υπολογιστούν οι νέοι της ΕΠΟΝ και τα μέλη της Εθνικής Αλληλεγγύης. Πολλοί ήταν οι Νεοσμυρνιώτες αγωνιστές που βασανίστηκαν, κλείστηκαν στο Στρατόπεδο του Χαϊδαρίου, στάλθηκαν στη Γερμανία και την Πολωνία.

Πόλεμος – Κατοχή – Αντίσταση (1940-1945)

 

 

Οι Γερμανοί εγκαθίστανται στη Ν. Σμύρνη στα τέλη Απριλίου του 1941, καταλαμβάνοντας καίρια σημεία της πόλης. Χώροι στρατωνισμού γίνονται το Άλσος, ο χώρος της Αγ. Φωτεινής, ο Πανιώνιος, ενώ το Ιωσηφόγλειο και η Κλινική Λιβανού μετατρέπονται, το καλοκαίρι του 1941, από τους Ιταλούς σε στρατιωτικά Νοσοκομεία.

Επιτάσσονται σπίτια και δημόσια κτίρια ( κατά καιρούς η «Ευαγγελική Σχολή» και η «ΕΣΤΙΑ»), κυρίως στις περιοχές λεωφόρου Συγγρού, Άλσους. Αγ. Φωτεινής, Αιγαίου, Χρυσάκη. Στη στροφή της Ν. Σμύρνης υπάρχει «posto di blocco» (έλεγχος) των Ιταλών, καθώς και η Γερμανική Γκεστάπο. Τέλος, αντιαεροπορικά με προβολείς είναι στημένα στη Δεξαμενή και το Νεκροταφείο.

Με την επιστροφή των πολεμιστών από την Αλβανία, αρχίζουν και οι πρώτες αυθόρμητες πράξεις αντίστασης, (μικρο-σαμποτάζ, γράψιμο συνθημάτων κ.τ.λ.

Στις 27 Σεπτέμβρη 1941 ιδρύεται το Ε.Α.Μ., το οποίο στη Ν. Σμύρνη έχει μεγάλη ανάπτυξη φτάνοντας στην απελευθέρωση τα 2000 μέλη.

Στο χώρο της νεολαίας το Ε.Α.Μ Νέων πρώτα και η Ε.Π.Ο.Ν από το Φλεβάρη του 1943 και μετά, έχουν τεράστια συμβολή τόσο στον Αντιστασιακό Αγώνα, όσο και στην οργάνωση του ελεύθερου χρόνου, της ψυχαγωγίας και του αθλητισμού των νέων.

Η πρώτη ομάδα του Ε.Λ.Α.Σ σχηματίζεται στην πόλη, το Μάη του 1942. Τα μέλη του από 100 το καλοκαίρι του ’43, φτάνουν τα 450 το επόμενο καλοκαίρι.

Ο Ε.Λ.Α.Σ συγκρούεται με τους Γερμανούς και τα τάγματα Ασφαλείας τόσο στη Ν. Σμύρνη, όσο και σε γειτονικές συνοικίες. Από το 1944 διεξάγει κανονικές μάχες:

Αξίζει να σημειωθεί , ένα πολύ σύντομο χρονικό των Δεκεμβριανών του 1944 με έμφαση στη Νέα Σμύρνη, και δη στην Πλατεία Σκατζουράκη που βρέθηκε τότε στο επίκεντρο της μεγάλης μάχης των 33 ημερών ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και τις βρετανικές-κυβερνητικές δυνάμεις.

6 Δεκέμβρη

– Τα μεσάνυκτα της 5ης προς 6η Δεκέμβρη συγκαλείτε σύσκεψη στη διοίκηση του 1ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ, δίπλα στο Άλσος Νέας Σμύρνης, όπου ανακοινώνεται από τον Ορέστη Μακρή η διαταγή για έναρξη της επίθεσης στο στρατόπεδο της Χωροφυλακής στου Μακρυγιάννη στις 6.30 το πρωί.

– Κηδεία του μαχητή του Ι/1 Τάγματος Σοφοκλή Παυλίδη μαζί με δύο συναγωνιστές του από την Καλλιθέα. Χιλιάδες λαού συμμετέχουν στην πομπή που ξεκίνησε από την εκκλησία των Αγίων Πάντων στην Καλλιθέα και κατέληξε στο νεκροταφείο της Νέας Σμύρνης.

– Αρχίζει να λειτουργεί ως κεντρικό νοσοκομείο της Νέας Σμύρνης το ήδη υπάρχον νοσοκομείο του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού στην οδό Κοραή και Σοφούλη, που είχε δημιουργήσει το καλοκαίρι του 1944 η Λαϊκή Επιτροπή Νέας Σμύρνης. Διαθέτει 6 δωμάτια και 2 χειρουργεία εξοπλισμένα από το Ασκληπιείο Βούλας και επανδρώνεται με αρκετούς γιατρούς. Στα νοσοκομεία της Νέας Σμύρνης νοσηλεύονται εκατοντάδες αντάρτες, άμαχοι πολίτες και Άγγλοι στρατιώτες.

18 Δεκέμβρη

– Από το Ιωσηφόγλειο οι άγγλοι επιτίθενται στην Καλλιθέα.

– Εσπευσμένη μεταφορά των υπολειμμάτων του Ι Τάγματος (230 άνδρες εκείνη τη στιγμή) από του Μακρυγιάννη στη Νέα Σμύρνη, εξαιτίας της επίθεσης Άγγλων και Ινδών Γκούρκας στη Νέα Σμύρνη από δύο κατευθύνσεις: από τον Βουρλοπόταμο (περιοχή της Αμφιθέας) προς την κεντρική πλατεία και από το νεκροταφείο της Νέας Σμύρνης προς την πλατεία Σκατζουράκη.

– Ανακόπτεται η επίθεση των Άγγλων στη στροφή Νέας Σμύρνης, όπου υπάρχει μεγάλο οδόφραγμα, στην οδό Ομήρου και Μεγ. Αλεξάνδρου, καθώς και στην πλατεία Σκατζουράκη, από ομάδα ΕΛΑΣιτών με επικεφαλής τον μαχητή Αλισάφη, που βάζει εύστοχες βολές μυδραλίου αναγκάζοντάς τους να υποχωρήσουν άτακτα στα νεκροταφεία. Βραδινή πανκινητοποίηση των Νεοσμυρνιωτών και οχύρωση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ στον λόφο της πλατείας Σκατζουράκη.

19 Δεκέμβρη

Απόκρουση της επίθεσης των Άγγλων στη νότια Νέα Σμύρνη από τις προφυλακές του ΕΛΑΣ, που αμύνονται στις ταράτσες των σπιτιών με εμπρηστικές βόμβες (μολότωφ). Βομβαρδίζεται η νότια Νέα Σμύρνη από τα πυροβόλα του αγγλικού στόλου και τα αεροπλάνα.

20 Δεκέμβρη

– Καταλαμβάνονται από τους Άγγλους η Καλλιθέα και το Κουκάκι.

– Νέα επίθεση των άγγλων και των ινδών στη Νέα Σμύρνη με 30 τάνκ Σέρμαν και ένα Σύνταγμα πεζικού, που κατορθώνουν να προωθηθούν στην οδό Αρτάκης αλλά όχι να καταλάβουν τον λόφο της πλατείας Σκατζουράκη. Οι ΕΛΑΣίτες μετρούν μεγάλες απώλειες. Καταστρέφεται από μπουκάλια βενζίνης ένα αγγλικό τανκ στην οδό Αρτάκης. Συγχρόνως, επίθεση των Άγγλων από Ιωσηφόγλειο προς πλατεία Νέας Σμύρνης αποκρούεται από τη «Μεταξωτή Διμοιρία» της ΕΠΟΝ στις οδούς Ομήρου και Χρυσοστόμου Σμύρνης.

 21 Δεκέμβρη

– Μεγάλη επίθεση του ΕΛΑΣ τα μεσάνυχτα αναγκάζει τους Άγγλους να οπισθοχωρήσουν στα νεκροταφεία.

– Η Νέα Σμύρνη καίγεται! Πρωινή επίθεση των Άγγλων και των Ινδών με μια Ταξιαρχία πεζικού της V Μεραρχίας -περίπου 2500 άνδρες με όλμους, ελαφριά πυροβόλα και 30 τάνκ Σέρμαν- που εξορμούν από τον Βουρλοπόταμο και το Ιωσηφόγλειο. Καταστροφή ενός τανκ από τους ΕΛΑΣίτες.

Συνεχείς πολυβολισμοί και ρίψεις ρουκετών στη Νέα Σμύρνη από τα αγγλικά αεροπλάνα. Ο άμαχος πληθυσμός εγκαταλείπει τα σπίτια του και συγκεντρώνεται στην περιοχή του Φάρου και στο Κατσιπόδι (Δάφνη). Το μεσημέρι, τα αγγλικά τανκς καταλαμβάνουν την πλατεία Σκατζουράκη. Οχυρώνεται η κεντρική πλατεία από τη «Μεταξωτή Διμοιρία», καθώς και όλη η περιοχή από την οδό Βαπορίδου έως την κεντρική πλατεία. Το βράδυ, οι οργανώσεις του τοπικού ΕΑΜ οργανώνουν δεύτερη γραμμή άμυνας στο ύψος της εκκλησίας της Αγίας Φωτεινής και στην οδό Γρηγορίου του Ε’.

22 Δεκέμβρη

– Νυκτερινές καταδρομικές επιχειρήσεις του ΕΛΑΣ Νέας Σμύρνης μέσα στις εχθρικές γραμμές για «συγκομιδή» Άγγλων και Ινδών αιχμαλώτων με σκοπό την απόσπαση πληροφοριών σχετικά με τις κινήσεις του εχθρού.

– Μεγάλη πρωινή επίθεση των Άγγλων στη Νέα Σμύρνη αποκρούεται με βαριές απώλειες για τους επιτιθέμενους.

– Από το απόγευμα, αρχίζει η σύμπτυξη του ΕΛΑΣ Νέας Σμύρνης στην περιοχή του Φάρου.

– Σκοτώνεται ο Νίκος Τακάκης, στέλεχος του τοπικού ΕΑΜ, ενώ καλύπτει την υποχώρηση μικρού Ελασίτικου τμήματος στο γεφυράκι που υπήρχε στην περιοχή όπου σήμερα βρίσκονται οι οδοί Ευξείνου Πόντου και Ταταύλων.

23 Δεκέμβρη

– Οι Άγγλοι καταλαμβάνουν την κεντρική πλατεία και το Άλσος Νέας Σμύρνης και κατευθύνονται στον Φάρο. Οι απανωτές επιθέσεις τανκς και πεζικού των Άγγλων και των Ινδών αναχαιτίζονται στην οδό Αρτάκης.

– Τη νύκτα, οι Άγγλοι και οι Ινδοί αποσύρονται από τις «σφήνες» που είχαν δημιουργήσει κατά τη διάρκεια της μέρας στην περιοχή, λόγω της αντεπίθεσης ομάδων εφόδου του ΕΛΑΣ που ξηλώνουν τις προωθημένες θέσεις τους.

24-29 Δεκέμβρη

Ηρωική άμυνα του ΕΛΑΣ στην περιοχή του Φάρου. Κατά τη διάρκεια της μέρας, οι συνεχείς επιθέσεις Ινδών και Άγγλων αποκρούονται με μεγάλες απώλειες εκατέρωθεν, ενώ τη νύχτα οργανώνονται επιθέσεις σε σχήμα σφήνας στην καρδιά των Αγγλο-ινδικών δυνάμεων στη Νέα Σμύρνη. Χαρακτηριστική επίθεση είναι αυτή της νύχτας των Χριστουγέννων, όταν δύο λόχοι του Ι/1 Τάγματος οπλισμένοι με ένα μυδράλιο, τρία οπλοπολυβόλα και έναν όλμο με 15 βλήματα, χτυπούν μεγάλη δύναμη τανκς και αγγλο-ινδικού πεζικού στην πλατεία Σκατζουράκη.

Το βράδυ της 29ης Δεκέμβρη, το Ι/1 Τάγμα υποχωρεί στον Υμηττό, ακολουθούμενο από εκατοντάδες οργανωμένους εαμίτες της Νέας Σμύρνης. Ο δρόμος για την τελική επίθεση στην Καισαριανή, «το Στάλινγκραντ της Αθήνας», έχει ανοίξει. Δεξιές πηγές αναφέρουν ότι, κατά την υποχώρησή του, ο ΕΛΑΣ πήρε όμηρους 64 νεοσμυρνιώτες. Τους άγγλους και ινδούς ακολουθούν ταγματασφαλίτες και χωροφύλακες. Η «λευκή τρομοκρατία» απλώνεται στην πόλη. Περίπου 200 Νεοσμυρνιώτες Εαμίτες φυλακίζονται στο στρατόπεδο της Ελ Ντάμπα στην Αίγυπτο.

Το Μνημείο Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης 1940-1944 είναι αφιερωμένο στους αγωνιστές και τα θύματα του αγώνα και μας υπενθυμίζει το επίσης αιματοβαμμένο Μπλόκο του Φάρου, εκεί που στις 9 Αυγούστου του 1944, οι Γερμανοί κατακτητές εκτέλεσαν 114 Έλληνες πατριώτες.  Το μπρούτζινο αριστουργηματικό  γλυπτό  «Ηρώο εκτελεσμένων στον Φάρο» φτιαγμένο το 1980 από τον γλύπτη Ηλία Καντζιλιέρη, που κοσμούσε την πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως, ή αλλιώς στην πλατεία Φάρου Νέας Σμύρνης, δυστυχώς εκλάπη το 2023 και έκτοτε αγνοείτε η τύχη του… Το Μνημείο Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης 1940-1944 εγκαινιάστηκε στις 13/4/1997 επι Δημαρχίας Σιότροπου. Οσο κι’ αν έψαξα δεν μπόρεσα να εντοπίσω το όνομα του γλύπτη. Σ’ αυτές λοιπόν τις μικρές πλατείες της πόλης μας βρίσκονται μνημεία που κρύβουν πίσω τους μεγάλες  ιστορίες ηρωισμού!!!

Πληροφορίες από  το βιβλίο του Γ. ΚΥΡΙΑΚΙΔΗ

«ΕΘΝΙΚΟΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ Ν.ΣΜΥΡΝΗ- Π. ΦΑΛΗΡΟ 1941-45»

Share this Post: