Η μετανάστευση επηρεάζει το μέλλον της Ευρώπης

Γράφει ο Αλέξανδρος Ζαβός*

Είναι αλήθεια ότι η μετανάστευση όπως εξελίχθηκε τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη, προκάλεσε κρίση τόσο στις σχέσεις μεταξύ των κρατών όσο και μέσα στα ίδια τα κράτη. Από την άλλη πλευρά τα τελευταία 20 τουλάχιστον χρόνια οι μετανάστες κάλυψαν τα κενά, σε πολλούς τομείς εργασίας ,που είχαν προκύψει είτε από την έλλειψη εργατικού δυναμικού, λόγω της μετανάστευσης και των ευρωπαίων σε άλλες χώρες, είτε λόγω της υπογεννητικότητας που μαστίζει αρκετά χρόνια τώρα την Ευρώπη. Η διατήρηση των ρυθμών ανάπτυξης των οικονομιών αρκετών χωρών της ΕΕ ,βοηθήθηκε από την παρουσία των μεταναστών.

Τα τελευταία χρόνια οι μεταναστευτικές ροές προς τις χώρες της ΕΕ σημείωσαν μια εκρηκτική αύξηση. Ιδιαιτέρως την τριετία 2014-2016. Ξαφνικά οι χώρες της Ευρώπης είδαν να εισέρχονται στο έδαφος τους μεγάλα πλήθη ανθρώπων με πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά από αυτούς, όχι μόνο ως προς την εμφάνιση αλλά κυρίως ως προς την κουλτούρα, τις παραδόσεις, τις ανθρώπινες αξίες, την θρησκεία ,τον τρόπο ζωής. Οι κυβερνήσεις αιφνιδιαστήκαν και έδειξαν στην πλειοψηφία τους ανέτοιμες να διαχειριστούν τη νέα κατάσταση που δημιουργήθηκε. Οι έλεγχοι στα σύνορα ήταν ελλείπεις ,δεν υπήρχαν κατάλληλοι χώροι φιλοξενίας ,με αποτέλεσμα οι μετανάστες να παραμένουν ανεξέλεγκτοι , να συγκεντρώνονται και να παραμένουν συνήθως σε κεντρικά σημεία των πόλεων υπό άθλιες συνθήκες, με όποιες συνέπειες μπορούσε να δημιουργεί το γεγονός αυτό σε θέματα ασφάλειας και υγιεινής τόσο των πολιτών όσο και των ίδιων των μεταναστών. Η κατά την περίοδο αυτή έξαρση της τρομοκρατίας σε χώρες της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης (Γαλλία, Βέλγιο, Μεγ. Βρετανία κλπ) προκάλεσε αύξηση του φόβου στους κατοίκους , καθώς ενδυναμώθηκαν η ξενοφοβία και ο ρατσισμός.

Η τεράστια μεταβολή των ροών προσφύγων και μεταναστών προς την Ευρωπαϊκή Ένωση διατάραξε τις υπάρχουσες ισορροπίες και οδήγησε στη διαπίστωση ότι τα σχέδια δράσης που αναπτύχθηκαν και εφαρμόστηκαν στο παρελθόν ,αποδείχθηκαν εξαιρετικά ανεπαρκή για τη διαχείριση των αυξημένων αυτών ροών. Ιδιαίτερα οι συνθήκες του Schengen και του Δουβλίνο ΙΙ ,δύο πολύ σημαντικοί πυλώνες της πολιτικής της ΕΕ για τη μετανάστευση, μάλλον απαξιώθηκαν από τις πρόσφατες εξελίξεις.

Οι μεγάλες μεταναστευτικές ροές συνδυαζόμενες και με την έξαρση της τρομοκρατίας, που πολλοί τη συνέδεσαν με τους μετανάστες, πυροδότησαν μια σειρά προβλημάτων ικανών να θέσουν σε μεγάλη δοκιμασία την Ευρωπαϊκή συνοχή. Πολλές χώρες προκειμένου να σταματήσουν την είσοδο στο έδαφός τους των προσφύγων και μεταναστών , επανάφεραν τους ελέγχους στα εσωτερικά τους σύνορα, ουσιαστικά ακυρώνοντας , κατ’ αρχήν προσωρινά την συνθήκη του Σένγκεν . Αρκετές χώρες της ΕΕ θέλησαν να επεκτείνουν του ελέγχους αυτούς σε μακρύτερο χρονικό διάστημα , θέτοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο υπό αμφισβήτηση την έννοια του «ενιαίου Ευρωπαϊκού χώρου».

Πολλοί ηγέτες των κρατών της Ευρώπης αντελήφθησαν τον κίνδυνο, μέσα από τέτοιες αμφισβητήσεις, να ¨ξεθωριάσει ¨ το όραμα της ¨ενωμένης Ευρώπης¨ και τον κίνδυνο να οδηγηθεί σε διάλυση. Με επικεφαλής την πρωθυπουργό της Γερμανίας προχώρησαν υιοθέτηση μιας ¨Στρατηγικής¨ που κύριο στόχο έχει την σωτηρία του ¨ενιαίου Ευρωπαϊκού χώρου ¨. Αιχμή του δόρατος στην προσπάθεια αυτή είναι η <Δήλωση ΕΕ- Τουρκίας>. Με τη Δήλωση αυτή επιχειρείται να σταματήσει η μετανάστευση από την ανατολική Μεσόγειο, διακόπτοντας τη μεταναστευτική ροή κατά μήκος της Βαλκανικής οδού. Περιλαμβάνει επίσης μια δέσμη μέτρων που αποσκοπούν στην υποστήριξη της Ελλάδος και της Ιταλίας , όπως χρηματοδότηση για τη δημιουργία κέντρων πρώτης Υποδοχής (hotspots) , σχέδιο ανακατανομής (reallocation) των αιτούντων άσυλο, που είχαν φτάσει στις χώρες αυτές και δημιουργία μιας ακτοφυλακής και συνοριακής φρουράς στα πλαίσια της ΕΕ. Παρά το ότι η αποτυχία της πολιτικής αυτής θα μπορούσε να οδηγήσει σε μονομερές κλείσιμο των συνόρων με τις περισσότερο εκτεθειμένες χώρες, οδηγώντας πιθανώς σε εκρηκτικές συνέπειες για το Ευρωπαϊκό πολιτικό και θεσμικό πλαίσιο, ορισμένες χώρες της ανατολικής Ευρώπης αρνήθηκαν να αναλάβουν να δεχθούν στην εθνική τους επικράτεια , ένα ποσοστό των αιτούντων άσυλο ,από αυτούς που βρίσκονται στην Ελλάδα και την Ιταλία , όπως προβλέπεται από τη συμφωνία. Μάλιστα η Ουγγαρία προχώρησε σε Δημοψήφισμα στις 2 Οκτωβρίου 2016 ζητώντας από τους πολίτες να εκφράσουν τη γνώμη τους Υπέρ η Κατά των σχεδίων ανακατανομής.

Είναι γνωστό ότι η Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση βασίστηκε στην ¨εκτεταμένη συναίνεση¨ αν και τις περισσότερες φορές ήταν παθητική. Τον τελευταίο καιρό μεγάλο κομμάτι των Ευρωπαίων φαίνεται να επιστρέφει στην ιδέα του κράτους (έθνους) ως ένα πυλώνα σταθερότητας και ασφάλειας. Αυτή η κατάσταση οδηγεί σε μια νέα συζήτηση σχετικά με τη φύση της ΕΕ ως ¨πολιτικό σχέδιο¨(political project). Οι πολιτικές μετανάστευσης θέτουν υπό αμφισβήτηση ζητήματα που αφορούν τον πυρήνα του ¨ανήκειν¨ σε μια πολιτική κοινότητα , (όπως είναι τα σύνορα ,όχι μόνο τα φυσικά αλλά και τα συμβολικά, την εσωτερική ασφάλεια, την εθνική ταυτότητα). Οδηγούμαστε λοιπόν στο συμπέρασμα ότι στη διαδικασία ολοκλήρωσης της η Ευρώπη φαίνεται να έχασε το όραμα και την έμπνευσή της.

Πώς αντιδρούν όμως οι κοινωνίες των Ευρωπαϊκών κρατών σε όλα αυτά? Η έξοδος της Μεγάλης Βρετανίας από την ΕΕ , η άνοδος των Ευρωσκεπτικιστικών και ακροδεξιών κομμάτων ,η ραγδαία αύξηση των μεταναστών στην Ευρώπη σε συνδυασμό με την έξαρση της τρομοκρατίας, που σε πολλές περιπτώσεις η κοινή γνώμη την αποδίδει στους μετανάστες , δημιουργούν ένα αρνητικό κλίμα για την αποτελεσματικότητα και την προοπτική της ΕΕ.

Παρά τις απαισιόδοξες προβλέψεις και τις πολλές ενστάσεις τόσο για την μορφή και τον τρόπο λειτουργείας της ΕΕ , όσο και για την αποτελεσματικότητα και τη δυνατότητα αντιμετώπισης των κρίσιμων προβλημάτων , από τις μετρήσεις της κοινής γνώμης στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες, φαίνεται ότι οι πολίτες εξακολουθούν να πιστεύουν στη δύναμη της ενότητας των Ευρωπαϊκών κρατών .Ειδικότερα αυτό διαπιστώνεται στις νεαρότερες ηλικίες.

Αυτό που προκύπτει από τις απαντήσεις κυρίως των νέων, θα μπορούσε να θεωρηθεί ως επιθυμητή προοπτική ¨Μια ισχυρότερη Ευρώπη ,υπό την προϋπόθεση ότι τα θεσμικά της όργανα θα μπορούν να ενεργούν αποτελεσματικά με επαρκείς εξουσίες στη λήψη αποφάσεων.

Ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής επιτροπής Jean Claude Juncker σε ομιλία του το Σεπτέμβριο του 2016 δήλωσε <η ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σήμερα αντιμέτωπη με μία ¨Υπαρξιακή Κρίση¨> . Τα λόγια αυτά του προέδρου χαρακτηρίζουν το μεταβατικό στάδιο το οποίο διανύει η ΕΕ. Η Μεγάλη Ιδέα μιας ισχυρής Πολιτικά και Οικονομικά Ευρώπης με την ισότιμη συμμετοχή χωρών που θα είχαν κοινό όραμα ανάπτυξης ,ιδιαίτερες κοινωνικές ευαισθησίες ,με προτεραιότητα στα ανθρώπινα δικαιώματα , φαίνεται να ξεθωριάζει. Φαίνεται ότι η μετανάστευση επηρεάζει το μέλλον της Ευρώπης.

*Ο Αλέξανδρος Ζαβός είναι Πρόεδρος του Ινστιτούτου Μεταναστευτικής Πολιτικής και Αντιδήμαρχος Τεχνικών Έργων Δήμου Νέας Σμύρνης

Gallery